พ่อท่านคล้อย ฐานธมฺโม ตำนานยอดพระเครื่องเมืองหลังสวน (๓/๒๔)

พ่อท่านคล้อย ฐานธมฺโม วัดถ้ำเขาเงิน: ตำนานยอดพระเครื่องเมืองหลังสวน (๓/๒๔)

โดย... ชายนำ ภาววิมล ...

        สองตอนที่เกริ่นนำเรื่องราวต่างๆ ที่เกี่ยวข้องกับความเป็นมาของตำนานยอดพระเครื่องเมืองหลังสวน เป็นส่วนหนึ่งที่แสดงให้เห็นว่าวัดถ้ำเขาเงิน ต.ท่ามะพลา อ.หลังสวน จ.ชุมพร เป็นวัดสำคัญทางประวัติศาสตร์อีกแห่งหนึ่งที่เกี่ยวเนื่องกับพระบาทสมเด็จพระปรมินทรมหาจุลจอมเกล้าเจ้าอยู่หัว การที่พระพุทธเจ้าหลวงทรงจารึกพระปรมาภิไธยย่อ "จปร ๑๐๘" ไว้ที่ผนังถ้ำเขาเอน พระราชทานพระราชทรัพย์ส่วนพระองค์เพื่อบูรณะปฏิสังขรณ์พระเจดีย์บนชะง่อนหินหน้า และทรงให้เปลี่ยนชื่อถ้ำเป็น "ถ้ำเขาเงิน" ย่อมมิใช่เรื่องธรรมดา แสดงว่าสถานที่แห่งนี้ต้องมีอะไรพิเศษหรือแตกต่างจากที่อื่นๆ ในเขตเมืองหลังสวนที่พระองค์ท่านทรงเสด็จประพาสเมื่อปี ๒๔๓๒ เป็นแน่แท้ ถ้ำเขาเงินในปัจจุบัน แม้จะมิใช่กรรมสิทธิ์หรืออยู่ในความรับผิดชอบของวัดถ้ำเขาเงินก็ตาม แต่ความสัมพันธ์เชื่อมโยงกับสำนักวัดถ้ำเขาเงินยังคงอยู่ และเป็นตำนานที่ควรค่าแก่การจารึกเป็นมรดกทางวัฒนธรรมที่อยู่คู่เมืองหลังสวนตลอดไป

        นอกจากความสำคัญทางประวัติศาสตร์และความงดงามทางธรรมชาติของสวนสมเด็จย่าที่มีทั้งภูเขา แม่น้ำ สวนดอกไม้ สำนักวัดถ้ำเขาเงินยังเป็นที่จำพรรษาของยอดพระเกจิอาจารย์ที่เชี่ยวชาญในการเจริญกรรมฐานและพระเวทย์วิทยาคม ดังได้นำเสนอเรื่องราวของยอดพระเกจิอาจารย์ผู้เป็นเจ้าสำนักสงฆ์ถ้ำเขาเอนในนิตยสารพระเครื่องลานโพธิ์ฉบับที่แล้ว จากอดีตถึงปัจจุบัน เล่าขานสืบต่อกันมาว่า หลวงพ่อโสดา เจ้าสำนักถ้ำเขาเอน สามารถระเบิดทางลงไปทำตะกรุดในแม่น้ำหลังสวนอันเชี่ยวกรากได้ เท็จจริงเป็นประการใดเป็นเรื่องยากที่จะสืบหาพยาน หลักฐานใดมายืนยันได้ เรื่องราวเกี่ยวกับการแสดงอภินิหารและความเข้มขลังในพระเวทย์วิทยาคมของหลวงพ่อแดง พุทโธ เจ้าสำนักวัดถ้ำเขาเงินองค์ที่ ๔ เหตุการณ์มหัศจรรย์ที่เกิดขึ้นในพิธีเรียกพระพิมพ์หลวงพ่อแดง พุทโธ กลับจากทะเล เมื่อปี ๒๕๑๑ และที่แน่ ๆ ความมหัศจรรย์จากการเป่าทองเข้าตัวของพ่อท่านคล้อย ฐานธมฺโม ยังมีพยานบุคคลจำนวนหนึ่งที่เคยประสบพบเหตุด้วยตนเอง

        วิชาเป่าทองเข้าตัวเป็นสุดยอดวิชาที่สร้างชื่อเสียงเกียรติคุณให้กับพ่อท่านคล้อย ฐานธมฺโม จนเป็นที่รู้จักของสาธุชนทั่วไป ผู้ที่ได้รับการเป่าทองเข้าตัว ส่วนใหญ่ประสบความสำเร็จ เจริญรุ่งเรืองในหน้าที่การงานและชีวิตส่วนตัว กระทั่งวันนี้ ผู้ที่เคยได้รับการเป่าทองเข้าตัวจากพ่อท่านคล้อย ฐานธมฺโม ยังสงสัยว่าเป็นไปได้อย่างไร การเป่าทองเข้าตัวแต่ละครั้ง พ่อท่านคล้อย ฐานธมฺโม ต้องใช้สมาธิและพลังมหาศาลในการทำให้แผ่นทองกว่าสิบหรือยี่สิบกว่าแผ่นหายเข้าไปในหน้าผากของลูกศิษย์แต่ละคน บางครั้งพ่อท่านคล้อย ฐานธมฺโม เมตตาเป่าทองเข้าตัวให้ กับลูกศิษย์วันละหลายคณะ การเป่าทองเข้าตัวให้กับลูกศิษย์หลาย ๆ คณะ การเป่าทองเข้าตัวแต่ละครั้งสร้างความปลาบปลื้มยินดีให้กับผู้ที่ได้รับการเป่าทองจากพ่อหลวงอย่างถ้วนหน้า จะไม่ให้คณะศิษย์ปลาบปลื้มใจได้อย่างไร ในเมื่อท่านมีเมตตาจิตที่จะช่วยให้ผู้ที่ได้รับความเดือดร้อนพ้นทุกข์พ้นโศก ไม่ว่าดึกแค่ไหน พ่อท่านคล้อย ฐานธมฺโม ก็เต็มใจและยินดีเปิดประตูต้อนรับลูกศิษย์ทุกคน บ่อยครั้งที่พ่อท่านคล้อย ฐานธมฺโม เป่าทองเข้าตัวให้กับลูกศิษย์ลูกหาถึงเที่ยงคืนตีหนึ่ง แค่นั้นยังไม่พอ หากลูกศิษย์ลูกหายังไม่กลับหรือยังไม่เข้านอนตามที่ที่ท่านจัดให้ พ่อหลวงก็จะนั่งคุยด้วยจนถึงตีสามหรือตีสี่ก็มีให้เห็นเป็นประจำ แต่จะมีสักกี่คนที่เห็นภาพอันเหนื่อยล้าและเจ็บปวดของท่าน แม้ลูกศิษย์ใกล้ชิดหลายๆ คน อยากจะขอให้ท่านยุติการเป่าทองเข้าตัวเพื่อรักษาและฟื้นฟูสุขภาพที่เสื่อมถอย อ่อนล้า ทรุดโทรมจากการตรากตรำทำงานหนักและเป็นไปตามกฎเกณฑ์ของธรรมชาติ ให้คงอยู่เป็นร่มโพธิ์ร่มไทรของบรรดาศิษยานุศิษย์ตลอดไป แต่ไม่มีใครที่หาญกล้าไปทักท้วงห้ามปรามท่านได้ เพราะนี่คือวิถีการสร้างบารมีของพระอริยะสงฆ์ และสิ่งที่สะท้อนให้ถึงบารมีของพ่อท่านคล้อย ฐานธมฺโม คือ พระอุโบสถบนเรือสุพรรณหงส์ที่ท่านสร้างเสร็จใน ๓ ปี

        ทุกครั้งที่วัดถ้ำเขาเงินจัดพิธีกรรมหรือพ่อท่านคล้อย ฐานธมฺโม ทำพิธีอะไรก็ตาม พ่อหลวงต้องอัญเชิญดวงวิญญาณของอดีตเจ้าอาวาสองค์หนึ่งให้มาช่วยหรือร่วมในพิธีเสมอ ดังเช่นพิธีเททองหล่อพระประธานองค์ใหม่ของวัดถ้ำเขาเงิน หรือ "พระพุทธฐานธรรมหิรัญบรรพต" ในวันเพ็ญเดือนสิบสอง ปี ๒๕๓๓ ก่อนหน้าวันเททองสามสี่วัน ฝนตกติดต่อกันทุกวัน ตกจนท่วมปะรำพิธีเททอง เป็นเหตุให้ช่างหล่อวิตกว่าหากฝนตกลงมาอีก คงไม่สามารถเททองหล่อพระประธานตามฤกษ์ที่กำหนดได้ ก่อนหน้างานหนึ่งวัน คุณสุธน ศรีหิรัญ คุณคงศักดิ์ เทพทวีพิทักษ์ และผู้เรียบเรียงเดินไปถึงวัดถ้ำเขาเงินในเช้าวันนั้น พ่อท่านคล้อย ฐานธมฺโม สั่งให้ทั้งสามคนไปจุดธูปอธิษฐานขอบารมีจากหลวงพ่อแดง พุทโธ อดีตเจ้าอาวาสวัดถ้ำเขาเงิน ช่วยดลบันดาลให้การเททองหล่อพระประธานครั้งนี้สำเร็จลุล่วงไปตามวัตถุประสงค์ที่ตั้งไว้ อธิษฐานเสร็จยังไม่ทันข้ามวัน น้ำที่ท่วมได้ลดลงไปอย่างรวดเร็ว แต่ฝนก็ยังตกลงมาอย่างต่อเนื่อง หนักบ้างเบาบ้างสลับกันไปเป็นระยะ ๆ

        เช้าวันที่ ๒ พฤศจิกายน พ.ศ.๒๕๓๓ ซึ่งเป็นวันเททองหล่อพระประธาน พ่อท่านคล้อย ฐานธมฺโม สั่งให้คณะกรรมการดำเนินงานทุกคนไปจุดธูปอธิษฐานขอบารมีกับหลวงพ่อแดง พุทโธ อีกครั้งหนึ่ง พร้อมทั้งจุดปะทัดชุดใหญ่ถวาย ชั่วอึดใจ เมฆฝนที่ตั้งเค้าดำทะมึนค่อยๆ พัดลอยหายไปกับสายลม ท้องฟ้าที่อึมครึมกลับสว่างไสว ไม่เหลือร่องรอยของพายุฝนที่พัดกระหน่ำตกติดต่อกันมานานหลายวัน พอถึงฤกษ์เททอง พระสงฆ์เริ่มสวดชยันโต ฝนตกลงมาปรอย ๆ พร้อมกับน้ำทองสีเหลืองอมน้ำเงินที่ไหลลงสู่เบ้าพิมพ์ ประหนึ่งน้ำพุทธมนต์ของสรรพสิ่งศักดิ์สิทธิ์ทั้งหลายที่สถิตในถ้ำเขาเงิน และดวงวิญญาณของหลวงพ่อแดง พุทโธ  ที่มาร่วมอนุโมทนา ปะพรมพระประธานที่หล่อในมหามงคลฤกษ์นี้ ให้สำเร็จเสร็จสิ้นสมบูรณ์ตามกุศลเจตนาและแบบอย่างที่มีมาแต่ครั้งโบราณกาล

        ความมหัศจรรย์ที่เกิดขึ้นอีกครั้งหนึ่งในพิธีพุทธาภิเษกพระกริ่งปวเรศเขาเงิน/เหรียญพระบรมรูปรัชกาลที่ ๕ ขณะที่พ่อท่านคล้อย  ฐานธมฺโม ทำพิธีบวงสรวง อัญเชิญดวงวิญญาณหลวงพ่อแดง พุทโธ และสรรพสิ่งศักดิ์สิทธิ์ทั้งหลายที่สถิตในวัดถ้ำเขาเงินให้มาช่วยประสิทธิ์ประสาท เกื้อกูล เอื้ออำนวยอวยพร ให้วัตถุมงคลและพระเครื่องที่จัดสร้าง มีพุทธานุภาพ ธรรมานุภาพ สังฆานุภาพ ในการปกปักรักษา คุ้มครองป้องกันให้ผู้ที่นำวัตถุมงคลชุดนี้ไปสักการบูชา แคล้วคลาด ปลอดภัยจากภยันตรายต่าง ๆ นานา พอพระเริ่มสวดชยันโต พราหมณ์ตีฆ้อง แกว่งบัณเฑาะว์ จุดปะทัดดังลั่นสนั่นทั้งปะรำพิธี น้อยคนนักที่สังเกตว่ามีอะไรเกิดขึ้น อากาศบริเวณรอบ ๆ วัดหยุดนิ่ง ไม่มีกระแสลมเลยแม้แต่น้อย เปลวไฟที่ศาลเพียงตาและโต๊ะสังเวย ตรงนิ่งไม่มีการเคลื่อนไหวเลย ทั้ง ๆ ที่อยู่กลางแจ้ง

        จะเป็นด้วยเหตุบังเอิญหรืออภินิหารก็สุดแล้วแต่ความเชื่อของแต่ละบุคคล เป็นเรื่องอจินไตยที่ไม่สามารถหาสิ่งใดมาพิสูจน์ได้ พิสูจน์ไปก็ไม่มีประโยชน์อันใด แต่สิ่งที่พ่อท่านคล้อย ฐานธมฺโม และศิษย์ในสายนี้เคารพนับถือ ศรัทธาเชื่อมั่นมาโดยตลอดคือ ดวงวิญญาณหลวงพ่อแดง พุทโธ ยังคงสถิตในวัดถ้ำเขาเงิน คอยปกปักรักษาและช่วยเหลือเกื้อกูลให้พ่อท่านคล้อย ฐานธมฺโม บูรณะซ่อมแซมปฏิสังขรณ์ พัฒนาวัดถ้ำเขาเงินให้เจริญรุ่งเรืองมาโดยตลอด แม้ในวันที่พ่อท่านคล้อย ฐานธมฺโม ละสังขารไปแล้วกว่าสิบแปดปี อีกไม่กี่วันก็จะครบสิบเก้าปี ในวันที่สำนักวัดถ้ำเขาเงินขาดศิษย์เอกที่สืบสายพุทธาคมจากพ่อท่านคล้อย ฐานธมฺโม โดยตรง ลูกศิษย์ใกล้ชิดส่วนหนึ่งยังเชื่อมั่นว่าสักวันหนึ่ง ดวงวิญญาณอันศักดิ์สิทธิ์ของหลวงพ่อแดง พุทโธ และ พ่อท่านคล้อย ฐานธมฺโม คงดลบันดาลให้สายวิชาของสำนักวัดถ้ำเขาเงินกลับมารุ่งเรืองอีกครั้ง

หลวงพ่อแดง พุทโธ: อริยะสงฆ์ผู้บ่ายเบี่ยงไม่ยอมรับพระราชทานสมณะศักดิ์ ขอเพียงผ้าธรรมดาผืนเดียว

        หลวงพ่อแดง พุทโธ เป็นยอดพระเกจิอาจารย์ชื่อดังแห่งเมืองหลังสวนในอดีต เล่าสืบต่อกันมาว่าท่านเป็นศิษย์เอกของพระครูสังฆวิจารย์ฉัตรทันต์บรรพตหรือพระอาจารย์ทองเฒ่า ปรมาจารย์ผู้เชี่ยวชาญด้านพุทธศาสตร์ จิตศาสตร์ ไสยศาสตร์ แห่งสำนักเขาอ้ออันเกรียงไกร เท็จจริงเป็นประการใดไม่อาจยืนยันได้เพราะเมื่อเทียบเคียงอายุและพิจารณาประกอบจากเอกสารต่าง ๆ ที่อาจารย์ชุม ไชยคีรี ได้บันทึกไว้และหนังสือที่ระลึกฉลองศาลาการเปรียญและทอดผ้าป่าสามัคคี วัดดอนศาลา อ.ควนขนุน จ.พัทลุง ยังมีวิกิจฉาหลายประการที่ทำให้สงสัยว่าเรื่องที่เล่าสืบต่อกันมานั้น มีประเด็นใดบ้างที่คลาดเคลื่อนและเบี่ยงเบนไปจากข้อเท็จจริง รวมทั้งเรื่องที่มีการกล่าวอ้างและเขียนไว้ในยุคสมัยหนึ่งว่า ทุกครั้งที่กรมหลวงชุมพรเขตอุดมศักดิ์เสด็จไปเมืองชุมพร ต้องไปกราบนมัสการหลวงพ่อแดง พุทโธ เสมอ เรื่องนี้ ผู้เรียบเรียงเคยถามพ่อท่านคล้อย ฐานธมฺโม ใน ๒ ประเด็น คือ กรมหลวงชุมพรเขตอุดมศักดิ์ เคยเสด็จมาที่วัดถ้ำเขาเงินหรือไม่ หากเคยเสด็จมาจริง พระองค์ท่านได้ศึกษาพระเวทย์วิทยาคมกับหลวงพ่อแดง พุทโธ หรือไม่ พ่อท่านคล้อย ฐานธมฺโม ตอบว่าทั้งสองเรื่องไม่มีพยานหลักฐานยืนยันชัดเจน เมื่อพ่อท่านคล้อย ฐานธมฺโม ตอบเช่นนี้ ก็มิเป็นการบังควรที่จะสรุปชี้ชัดลงไปจนกว่าจะพบหรือมีข้อมูลที่พอเพียงและชัดเจนกว่านี้

        หลวงพ่อแดง พุทโธ ถือกำเนิดในวันอาทิตย์ เดือนเก้า ปีเถาะ พุทธศักราช ๒๓๗๙ ที่บ้านแหลมน้ำ หมู่ที่ ๙ ตำบลวังตะกอ เมืองหลังสวน เป็นบุตรนายหนู และนางอ่อน (สมัยนั้น ยังไม่มีนามสกุล) เมื่อเยาว์วัย โยมพ่อนำท่านไปฝากให้ศึกษากับหลวงพ่อภารรัตน์ (แก้ว) เจ้าอาวาสวัดถ้ำเขาเอน ในเบื้องต้นได้ศึกษาอักขระขอมและอักษรไทยจนมีความเชี่ยวชาญ เมื่ออายุครบ ๒๐ ปี จึงอุปสมบทที่วัดถ้ำเขาเอน โดยมีหลวงพ่อภารรัตน์ (แก้ว) เป็นพระอุปัชฌาย์ จากนั้นได้ศึกษาเล่าเรียนทั้งคันธถุระและวิปัสสนาธุระ ตลอดจนพระเวทย์วิทยาคมต่างๆ จากหลวงพ่อภารรัตน์ (แก้ว) จนมีความแตกฉานเชี่ยวชาญ จึงได้ลาพระอุปัชฌาย์ออกธุดงค์ไปหาความวิเวกและบำเพ็ญเพียร ระหว่างการออกธุดงค์ หลวงพ่อแดง พุทโธ ได้พบและศึกษาเพิ่มเติมจากพระอาจารย์ผู้เก่งกล้าทางพระเวทย์วิทยาคมหลายท่าน หนึ่งในนั้นคือ พระอาจารย์ทองเฒ่า แห่งสำนักเขาอ้ออันเกรียงไกร เมื่อออกเดินธุดงค์และศึกษาพระเวทย์วิทยาคมจากพระเกจิอาจารย์ต่าง ๆ เพิ่มเติมจนสามารถแสดงฤทธิ์เป็นอัศจรรย์แล้ว หลวงพ่อแดง พุทโธ จึงเดินทางกลับวัดถ้ำเขาเอน ประจวบเหมาะกับที่ช่วงเวลานั้น หลวงพ่อโสดา อดีตเจ้าอาวาสองค์ที่สาม ออกธุดงค์และหายไปโดยไม่มีข่าวคราว ชาวบ้านจึงพร้อมใจกันนิมนต์หลวงพ่อแดง พุทโธ ขึ้นเป็นเจ้าอาวาสวัดถ้ำเขาเอน สืบต่อไป

        หลวงพ่อแดง พุทโธ เป็นพระภิกษุที่มีรูปร่างสูงใหญ่ นัยน์ตาดุ เคร่งขรึม พูดน้อย เคร่งครัดในพระธรรมวินัย เปี่ยมล้นด้วยพรหมวิหารธรรมและเมตตาธรรม เป็นที่เคารพนับถือของสาธุชนคนหลังสวนโดยทั่วไป โดยเฉพาะเรื่องเมตตาธรรม หลวงพ่อแดง พุทโธ เมตตาและรักลูกศิษย์ลูกหาทุกคนเท่าเทียมกันหมด ไม่มีการเลือกที่รักมักที่ชัง ไม่มีการแบ่งชั้นวรรณะ ใครมากราบนมัสการขอให้ท่านทำอะไร หากอยู่ในวิสัยที่ทำได้ ท่านก็จะทำให้ด้วยความเต็มใจ และความเมตตาของท่านก็เป็นเหตุที่ทำให้ท่านต้องเดือดร้อนอย่างที่ไม่เคยมีใครคาดคิดมาก่อน

        คนกลุ่มหนึ่งซึ่งทราบภายหลังว่าเป็นพวกอั้งยี่ เข้ามากราบอาราธนาขอศีลขอพรจากหลวงพ่อแดง พุทโธ ที่วัดถ้ำเขาเอน เมื่อท่านให้ศีลให้พรจนคนกลุ่มนั้นพึงพอใจแล้ว จึงกราบนมัสการลาและกลับออกไป ต่อมาทางการปราบปรามพวกอั้งยี่กลุ่มหนึ่ง ผลการสอบสวนออกมาว่าอั้งยี่กลุ่มนี้เคยไปขอศีลขอพรจากหลวงพ่อแดง พุทโธ ท่านเลยถูกทางการเพ่งเล็ง กล่าวโทษว่าเป็นผู้ให้การสนับสนุนพวกอั้งยี่ ถูกบังคับให้ลาสิกขาบทแล้วนำตัวไปสอบสวนที่พระนคร ต่อเมื่อผลการสอบสวนออกมาแน่ชัดแล้วว่าท่านไม่ผิด พระยาวุฒิไกรชาญคดีธรรมการ จึงได้จัดการอุปสมบทให้ท่านอีกครั้งหนึ่งที่พระอุโบสถวัดสามปลื้ม หลวงพ่อแดง พุทโธ จำพรรษาที่วัดสามปลื้มเป็นเวลานานเดือนครึ่ง จึงเดินทางกลับเมืองหลังสวน

         ระหว่างจำพรรษาที่วัดสามปลื้ม พระยาวุฒิไกรชาญคดีธรรมการเป็นผู้หนึ่งที่เคารพเลื่อมใสหลวงพ่อแดง พุทโธ เป็นอย่างยิ่ง ทั้งนี้สืบเนื่องจากการที่ภรรยาของพระยาวุฒิไกรชาญคดีธรรมการถึงกำหนดคลอดแลมีความเจ็บปวดทรมานอยู่หลายวัน ด้วยเมตตาจิตที่มุ่งตอบแทนอุปการคุณของโยมอุปฐาก หลวงพ่อแดง พุทโธ จึงทำน้ำมนต์สะเดาะอันศักดิ์สิทธิ์และนำไปประพรมภรรยาของพระยาวุฒิไกรชาญคดีธรรมการ ปรากฏว่าบุตรที่คลอดออกมา สมบูรณ์และปลอดภัยทั้งแม่และลูก

        เหตุการณ์ที่หลวงพ่อแดง พุทโธ ถูกบังคับให้ลาสิกขาบทและนำตัวไปสอบสวนที่พระนคร เป็นเหตุการณ์ที่เกิดขึ้นในขณะที่เมืองหลังสวนเกิดความไม่สงบอันเนื่องจากการกระทำของพวกอั้งยี่ ทางราชสำนักต้องส่งจางวางเมืองระนองเข้ามาแก้ไขปัญหาความวุ่นวายที่เกิดขึ้น ความเมตตาที่เป็นเหตุให้ท่านต้องเข้าไปพัวพันกับการกระทำผิดของพวกอั้งยี่ ด้านหนึ่งคือเคราะห์กรรมที่ย่างกรายเข้ามาหาหลวงพ่อแดง พุทโธ อีกด้านหนึ่ง การถูกนำตัวเข้าไปสอบสวนในพระนคร ทำให้หลวงพ่อแดง พุทโธ มีโยมอุปฐากที่เป็นขุนนางชั้นผู้ใหญ่ การอุปสมบทใหม่และการจำพรรษาที่วัดสามปลื้ม สันนิษฐานว่าน่าจะอยู่ในช่วงที่ พระธรรมานุกูลเถระ (ด้วง) หรือไม่ก็เป็น พระโพธิวงศาจารย์ (เส็ง) ที่เป็นเจ้าอาวาสวัดสามปลื้มในขณะนั้น น่าจะเป็นผลดีที่ต่อมาในภายหลังและเป็นส่วนหนึ่งที่ทำให้"ถ้ำเขาเอน"เปลี่ยนไปเป็น"ถ้ำเขาเงิน" สถานที่สำคัญทางประวัติศาสตร์ของเมืองหลังสวนที่เกี่ยวเนื่องกับการเสด็จประพาสหัวเมืองแถบทะเลด้านตะวันตกของอ่าวไทยในรัชสมัยพระบาทสมเด็จพระจุลจอมเกล้าเจ้าอยู่หัว

(ติดตามตอนต่อไปในตอนที่ ๔)

อุทยานพระเครื่อง โดย... ชายนำ ภาววิมล ... (utthayanphra.com) / ๒๗ - ๑๐ - ๒๕๖๗